Ni con 18 máster entiendes a un gallego

Los gallegos somos polifacéticamente raros, pero muy raros, extraños, extrañísimos, y para comprendernos te lo juro que no es fácil, ni naciendo aquí hay cosas que puedas entender. Yo no sé qué tenemos dentro del cerebro, si algo especial por eso de vivir en una esquina, si es el viento racheado de estos lares, si es el color verde del campo, si es que las rías no solamente son entradas en la costa sino también en el cráneo y nos toca algún nervio o… ¡¡¡oye!!! ¿serán las vacas, que a lo mejor tienen algo que ver y no se ha estudiado el asunto? No sé, pero algo nos ocurre.

Y es que aquí pasan cosas que no suceden en otras partes del mundo, pero en ninguna. A ver, dime una: ¿Louisiana?, no; ¿Montevideo?, tampoco; Londres… no. Y así puedes seguir diciendo sitios y sitios, lugares y lugares, ciudades y ciudades hasta que te canses; pero como se te escape Vigo, Lugo o Carnoedo, por ejemplo, pues sí, entonces sí; ahí, como es Galicia, sí suceden, sí suceden cosas insólitas, únicas.

Vamos a ver: Un gallego (yo por ejemplo, porque también lo hago) está en la calle, por ejemplo, y se le acerca un turista para preguntarle por la salida de La Coruña, una situación normal ¿no?. Vale; pues entonces, el gallego señalando al fondo con un dedo, como si fuera la estatua de Cristóbal Colón de Barcelona, le dice: ¿Ve aquélla casa azul?, «sí», responde el turista. ¿Ve que más allá hay un letrero amarillo con unas letras rojas?, «sí», contesta. ¿Y ve que hay allí una desviación, que hay dos carreteras, una a la izquierda y otra a la derecha?, «sí». ¿Pues ve la de la izquierda? «sí». Pues esa no, no, la otra.

Pero vamos a ver por Santiago Apóstol, San Juan Crisóstomo, Teresiña de Calcuta yo qué sé quién ya…. no es más fácil decir ¿Ve el vial, el de la derecha?, pues ese es. Pues imposible. Ilusionamos al tipo, y cuando ya ve el que le indicamos, cuando todo ser humano, pero todos; desde Rusia a Casablanca pensaría que el vial que le señalamos es el de salida… le damos al pobre un quiebro cerebral y le decimos: «No; pues ese no, no, el otro».

Esto no lo hace nadie, pero nadie de nadie, ni en la peor situación de haberte bebido todo el JB del mundo el HJR o el PZCD; solamente nosotros, los gallegos, los que estando en una escaleras no se sabe si subimos o bajamos, los que cuando nos preguntan respondemos con otra pregunta y que cuando nos presentan a alguien y dice el nombre, nos da lo mismo como se llama, dónde vive o lo que hace porque para nosotros lo importante es… «e ti, ¿de quen ves sendo?». Te lo juro que únicos.

.
…………..
«¿Cómo somos los gallegos?, depende», 2ª parte Lo puedes lo podéis encargar con entrega a domicilio en la  editorialmarazul@yahoo.com, con un recargo de 2,50 euros, tanto para la península como para las islas. Y también los tenéis en las siguientes librerías de Galicia:

A CORUÑA: Corte InglésRamón y Cajal; Santos Ochoa, Teresa Herrera 3; librería Salesianos, Barrié de la Maza 11Couceiro, Ronda Outeiro 132 y 248Avir, Juan Flórez 30; Lume, Fernando Macías 3 CascanuecesOrzán 14;  Sisargas, San Roque 7;  Espacio NobelPlaza de Ourense, BerbirianaSantiago 7Ancora, Juan Florez 87; Almacén Concept Olmos 7; Estanco, Juan Flórez 40; Galería de arte Artbys, San Andrés 122; Librería de todo, Costa Rica 4 (Galería de Gadis).

LUGO: Balmes, Progreso 6; AguirreSalvador de Madariaga 1, Local 8; Biblos, Salvador de Madariaga 1; Trama, Av. de A Coruña 21; La Voz de la Verdad, Rúa Bispo Aguirre, 17,

OURENSE: Padre Feijoo, Padre Feijóo 4; Kathedra librería, Valle Inclán 14 Platero, Ramón Cabanillas 11 

PONTEVEDRAEscolma, García Camba, 11; Cronopios, Frei Xoán de Navarrete 5;  Paz Peregrina 29 El pueblo, Conde de San Román 7; Metáfora, Travesía Charino 9.

VIGO: Librouro, Eduardo Iglesias 12; Cartabón Urzáiz 125; Lafer, Urzáiz 184; Hobbit, Rúa das Teixugueiras 32; librería Vigo, Joaquín Loriga 2.

SANTIAGOCouceiro, Praza de Cervantes 6; Follas Novas, Montero Ríos 37 y 50; Cronopios, Alfredo Brañas 24, Gallaecia, Ramón Cabanillas 8.

FERROL: Cantón, Cantón Molins 4;  Central librera, Dolores 2.

BETANZOS: Biblos, Santiago 4.

PORTADA VALE DE VERDAD

Acerca de manuelguisande

Periodista, escritor, conferenciante y desarrollador de proyectos creativos
Esta entrada fue publicada en Comunicación, Educación, vecinos y etiquetada , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , . Guarda el enlace permanente.

61 respuestas a Ni con 18 máster entiendes a un gallego

  1. Que conste que yo al respecto de todo esto tengo mi propia teoría, nosotros si sabemos a donde vamos, si subimos o bajamos y también sabemos que es más fácil darle una referencia rápida y sencilla, pero… como somos gallegos… pues eso, nos gusta mantener el misterio, yo incluso diría que nos gusta sembrar dudas, es lo nuestro, Somos almas libres y por eso no queremos que cualquiera sepa ni a donde vamos ni de donde venimos, no vaya a ser… además… porqué le interesa tanto??? jajajajajajajajaja

    • Hola Merce: Somo almas tan libres que no hay por donde cogernos 😉

      • francisco lopez santos dijo:

        No soporto las chanzas
        del cabeza hueca
        ni el grillo cantamañanas
        en la niebla
        a mi no me engaña el canto
        de sirenas ni el trinar
        de pájaros nuevos.
        Consulto solamente y oigo
        a la voz de la experiencia.
        Aunque llevo en mis venas
        la brava sangre celtíbera
        igual trato de vivir
        cual manantial sereno
        manteniendo el cauce
        de la buena vía,
        el que me conociera
        en el fondo
        me tendría por bueno.

      • Hola Francisco: 🙂

  2. Exacto!!!! no queremos que nadie sepa donde tenemos la sartén!!!!!! jajajajajajaja

    • Hola Merce: Es que antes, estánbamnos tanolvidados, pero para lu único que teníamos… a ver si nos lo iban a quitar ¿no ?. Un beso y gracias por tu comentarios

      • Tal vez me equivoque, pero tengo la sensación de que estás tocado por el resultado de las votaciones, sobre todo por el protagonismo que tomaron los resultados, que por otro lado eran bastante previsibles.
        Los gallegos no somos responsables del desastre que asola a la economía de este país, no es nuestra misión salvar a nadie de nada, sólo faltaría, siempre hemos estado más que olvidados y ahora resulta que somos también culpables???? no, no y no… yo personalmente me niego y además defiendo a capa y espada cualquier comentario que pretenda hacernos responsables del caos económico que provocaron otros… ni de coña!!!!!

      • Hola Merce: jajajajajaj qué arrebato 😉

  3. meninheira dijo:

    Pois eu estou con Merce, sabemos onde imos pero non cho imos dizer, aí xogamos coa nosa retranca, os dobles sentidos,… pero sabemos onde imos.

    Bicossssss

  4. MCM dijo:

    Los galegos sois la mejor gente de toda españa, desde crío siempre me atrajeron Os Resentidos, Siniestro Total y todos esos grupos tan absurdos ideológicamente hasta que comencé a visitaros asíduamente y lo entendí todo. Aquí en Barcelona nunca me he divertido y en A Coruña me sentía como en casa, ese carácter que tan cachondamente describes es justo lo genial que teneis. Por supuesto, al igual que en cualquier lado, también habrá su gente estúpida, pero gana por goleada ese carácter tan.. tan.. ¡gallego!! 😀 Y por cierto, eso de mandar a la gente a Sebastopol para indicarle una calle también se hace en Cataluña, creo que es universal 😀

    • Hola MCM: Somos como otra mucha gente de España, ni más ni menos, pero que tenemos un punto especial de carallo…vamos eso es que es mucho lo nuestro. A veces vives oyes o ves cosas que dices… no, no es posible y nohay Cristo que lo entienda. Lo de Sebastopol creo que es toda España. He vivido en muchos sitios y se decía, auqneue ahora ya no se utiliza mucho. Pues como eres nuevos por estos lares, pues bienvenido a lo que siempre digo mi-tu-nuestro-blog. Un abrazo fuerte y no nos abandones, él no lo haría 😉

  5. Sí sabemos, Manuel, sí sabemos… Lo que ocur re es que cuando alguien dijo que el gallego, en una escalera, nunca s sabe si subía o bajaba, lo tiene claro: «E que carallo lle importa se subo ou baixo?. Non terá outra cousa que facer?». En cuanto a la señalización: ¿para qué vas a desorientar a nadie si quien pregunta sólo se queda con el final de lo que tú digas?. No vaya a la izquierda, vaya a la derecha. ¿A dónde tiene que ir?.. Naturalmente ¡a la derecha!. Y las referencias son siempre buenas: el letrero, la casa… como si hay que señalar copn el dedo extendido, que dicen que es de mala eduycación, pero que nadie se lo dice al Cristóbal Colón de Las Ramblas que ahora, según la enseñanza primaria en catalán, resulta que ni era genovés, n i siciliano, ni gallego, si no de Catalonia, un país qu para reclamar su propia identidad lo hace eb inglés, no sea que los vecinos se enteren… Lo dicho, Manuel: sabemos, sabemos. Y en cuanto a los demás, por qué carallo quieren saber lo que sabes tú?.

    • Hola Antón: En lo que estoy seguro que el gallego es muy inteligente, de una inteligencia innata, sorprendente. Fíjate cuántos emigraron sin saber leer ni escribir, que ni conocíann el mar, cogieron un barco llegaron a tierra extraña y saleron adelante. Eso dice mucho de nostros; otra cosas es como pensamos, cómo vemos la vida, ahí… es que hay veces que es para partirse de risa, para enloquecer 😉 Y cierta locura… es sana, me la van a decir a mí. Un abrazo crak del periodismo, de la Radio exactamente, maestro de muchos y amigo de todos.

  6. Hola… jajajaja… es que ayer estaba cansada, pero muuuuy cansada y además hacía un viento… no te dejaba pensar…en fin… un nordeste que ni te imaginas, aquí le llaman tramontana, pero es el mismo viento …
    Pero hoy que ya estoy despejada y con la mente despierta, pues eso… lo que no puede ser es que tenga que oir como alguien dice que ahora tenemos que callarnos, que claro… la mayoría no se que…! pero bueno!!!! desde cuando la mayoría de los votantes son el 100% de la población??? en que mundo vivimos??? o ahora resulta que somos los gallegos sus gobernantes!!!! desde cuando???
    También nos culpan por la gran abstención y yo me pregunto; en que momento de la historia de nuestra corta democracia hemos sido mayoritariariamente participativos, cuando???? si por algo destaca este país es por la gran abstención generalizada… es que me pongo del tomate!!!!!

  7. Fran dijo:

    Eres un artista de las letras.

    • Hola Fran: Hombre muchas gracias, y no te pires ni escapes que te sigo… te esperamos por aquí ¿vale?. Un abrazo y gracias por tus palabras, que siempre animan a escribir en la «soledad del teclado». Un abrazo

  8. maria dijo:

    Ayyyyyyy como me rin coa entradiña esta jejejeje
    A miña teoría é que somos tan independientes, coma individuos, que non nos gusta que nos controlen se subimos ou baixamos.
    Bicos, Manuel

    • Hola María: Gracias por tu comentario, que siempre anima a escribir y si sonreíste… misión cumplida del guisandiño. Un beso

      • ani dijo:

        Bueno , pues ya es hora que os hagais entender ,¿¿ o esque os gusta eso de ponelo dificil??
        Mira , para éso los castellanos que se nos entiende estupendamente .

        por cierto .. ¿ que día es hoy?? huy!!! anda!!!! pero si ya es día 30 !!!!!
        YUJUUUUUU!!!!!!!!!!!

        FELIZ CUMPLE AAAAAAÑOSSS MANUEEEEEEL!!!!!!!!

        Te mando un tirón de orejas , lo del tabaco es que me resultaba mu complicado , pa otra vez será , casi , casi hacemos los años el mismo día , ja , ja .
        Me gusta mucho venir a´tu blog y leerte
        un beso.

      • Hola Ani: Hola Anio. No es que no nos queramos entender…es que somos así, no podemos cambiar y por mucho que nos hicrean una terapia de grupo..quien lo hiciera termuinaría siendo gallego. Esto es un imposible, qye tien sus ventajas y muchas y es ese aspecto un poco genial (no yo, claro) de algunos y sí, como es mi cumple… pues muchas gracias y ya etoy en ellos, cumpliendo un día más de mis 54 años, bufff, cuantos 😉 Un beso y gracias guapa misteriosa 😉

      • Hola Ani: Pues aquí siempre eme cnontrará s en el blog, escribiendo para tí (prefiero que eso de vostros) porque para mi cada uno es como mi amigo y sí, dia 30, 30 +24=54, joé que pasada… pero bueno, feliz con todos vostros. Un beso guapiña que nostros hacernos entender..imposible, nuestyra forma de ser es no entendernos ni nostros mismos 🙂

      • ani dijo:

        oye… y a todo esto… ¿ te regalaron mucho tabaco???
        a mi me regalaron una plancha ,grrrrrr!!!! hay joerse!!!

      • Hola Ani: nada, de tabaco nada; mañana empiezo a hacer trizas un a´rbol a ver si así… pero tengo un helicóptero que mola… le voy a a dosar un bolígarfos o un palito para que toque las teclas del ordenata. Vaoy a hacer el primer articulo aéro ;). Palabra que lo voy a ha hacer cuando lo domine 😉 un beso

    • Hola Maria. Va a ser así 😉

  9. balbino garcia dijo:

    bueno yo pienso que cuando se ve a un gallego subido en una escalera, la pregunta no es si sube o si baja, si no por que se subió,

  10. R. dijo:

    Al hilo de lo expuesto en su artículo, le adjunto el link de otro con la misma reflexión: la personalidad singular de los gallegos.

    http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2004/11/06/3183525.shtml

    R.

  11. lola dijo:

    este finde semana e estado en galicia y e alucinado cn el caracter del gallego parece ke les fastidia ke un turista le pregunte algo,yo e alucinado xq me e encontrado cn mas galegos vordes y ke no se les entiend lo que dicen que con galegos majos.bastante bordes y agrios n se n entiendo ke parece ke les deves algo por dios ke bordes y vinagreros son

  12. Pingback: El humor, ese género vital (y literario) que practica Manuel Guisande « Leer no mata… aunque perjudica seriamente a la ignorancia

  13. Manuel_ga dijo:

    A veces me parece que el peor enemigo del gallego somos los propios gallegos.

    • Hola Manuel: Puede ser, sobre todo no unirse para hacer cosas. Gracias por tu comentario

      • David dijo:

        Hola Manuel, he disfrutado de leer este blog! Lo encontré por buscar descripciones de la gente gallega para proyecto de escuela. Son divertidos los casos de la señalización y las escaleras. Y hay varias explicaciones gallegas Jajaja!! Me pregunto que es «carallo»?

      • Hola David: Pues me alegro que hayas llegado a lo que siempre digo MI-TU-NUESTRO-BLOG. Lo que significa «carallo» tiene muchas acepciones» seguro que en Google lo encuentras. Bien bienvenido al blog y espero verte más por aquí, ya me dirás de dónde eres. Un saludo

  14. miriam dijo:

    Jajajaja nosotros somos asi, almas libres , si q somos algo raros en comportamientos peeeeeero si no fueramos asi no seriamos nosotros mismos, y eso no se aprende, eso se lleva en los genes xq yo soy gallega criada en madrid y todos me preguntan q si soy gallega por muchas de estas cosas, y esq a un gallego siempre le llama Galicia, mirar que cosa mas curiosa, de pequeña antes de conocer galicia, segun mi madre muy amenudo la decia q cuando íbamos a ir a los montes y siempre estaba recalcando q quería ir a pueblos, y a «selvas» (cosa q no conocía asta los 16 años q conocí a mi padre y me llevo a galicia ) e ido muchísimas veces pero la primera vez q vi un monte lo primero q dije esq parecia una selva , cosa q dije siempre de pekeña sin conocerlo, y bueno esa desconfianza , esas formas de explicarse esas costumbres … Nose se lleva en los genes y bueno nose q mas decir… Q somos asi y q esa forma de ser nos distingue , nose q mas decir q Galicia es muy bonita y magica
    Jaja me enrroye pero no ay palabras para describir Galicia ni describir a los gallegos
    Un saludo

    • Hola Mirinciña: Pues si que somos así y nunca podremos cambiar. Como bien dices lo llevamos en nuestros genes, pero quizás por eso a nuestra forma somos felices, porque como solo nos conocemos entre nosotros… y por eso somos UNIVERSALES porque somos como el UNIVERSO, que no lo conoce ni entiende ni Dios. Un beso y espero verte más por estos lares 😉

  15. Galicia retranqueira dijo:

    Aos galegos non nos gusta definirnos, e punto.
    Hai que salientar que parte da forma de ser que temos vén marcada pola situación sociopolítica de Galicia ao longo de toda a súa historia.
    Los castellanos y en especial los madrileños, son gente con bastante chulería, y bastante seca, y eso ya les viene de cuando Castilla se impuso sobre los demás reinos peninsulares.
    Los catalanes, estando dentro de Aragón, siempre se pudieron expresar libremente, por eso dicen las cosas muy directas, y teniendo en cuenta que son uno de los principales motores económicos de España, y que tienen otra lengua etc etc, nunca aceptaron bien, que su dinero se acabe yendo para Madrid, y siempre se creyeron así mismo mejores, ya sabéis lo que se dice, los catalanes viajan para que los conozcan, no para conocer jejejeje.
    Sin embargo Galicia y Vascongadas, hay que reconocer que estuvieron bastante reprimidas ya desde la antigüedad, (séculos escuros etc…inda hai pouco o franquismo…)
    Pero los vascos estuvieron menos tiempos dentro de la Corona de Castilla, y tienen una cosa parecida a los gallegos, ellos dicen las cosas claras pero luego no quieren seguir hablando del tema, «tiran la piedra y esconden la mano», pero al decirla se mojan.
    Los gallegos aprendimos a decirlas con segundas, sin mojarnos, y es una habilidad que desde fuera de Galicia muchos no entendían, y acabo sirviendo pa todo, desde bacilar hasta insinuar las cosas para no ofender demasiado… Eso nace de no poder protestar abiertamente bajo domino castellano.

    • Hola Galicia retramqueira: D`accord en toute menos en esta frase «los vascos… tienen una cosa parecida a los gallegos, ellos dicen las cosas claras pero luego no quieren seguir hablando del tema» Yo viví 7 años en Donositi, y eso de que nostros somos como ellos y que decimos las cosas claras… ¿nosotros las cosas claras? estas de coña o has escrito este articulo muy por la mañana y no estás todavía despierto. Tómate dos cafés 😉 😉 Un abrazo y gracias por tu comentario

  16. elsa judith COLEGIO OZA-CESURAS dijo:

    hola manuel soy elsa mira queria darte las gracias por el tema de los gallegos porque lo busq en la wep por un trabajo y cuando escogi el tullo entre y me di cuenta de q era tu wep.Solo queria darte las gracias.UN BESAZO

  17. Ana Maria Rivas dijo:

    Tu si que eres tonto..no..lo siguiente..y sin rodeos…

  18. sara dijo:

    Yo llevo 2 años intentando entender algo de esta tierra y lo único que entiendo es que es bonita, los inviernos son feos y a la gente ni la entiendo ni me entiende. No hay feedback posible. Demasiado hermetismo para mí. O igual soy yo la rara..un saludo!

  19. Moi boas a todas e todos, pra comezaren gustaríame facer mostra do meu respeto cara os vosos comentarios pero ó cal eu non lles atribúo valor ningún. Si hai algún acertado/a puntualizando que os galegos somos misteriosos, reservados e, un pouco confusos sempre e cando non sexas de Galiza. Polo demáis, só podo falar das miñas experiencias pero teño no credo que vos vai a servir de moito, sobre todo pra aqueles que sendo Galegos desarrollan ese sentimento tan pouco galaico ben imposto por séculos de réximes dictatoriáis e xenocidas como a sempre odiada diglosia, esa vergoña de ser galego e infravalorarse cando se compara co resto dos españois ou o mundo.
    Voltando o fío da cuestión, como bo galego desarrollei unha das nosas facetas máis estigmatizadas pero si reais, o galego nómada, a persoa que vindo dunha pequena aldea ou pobo ten a curiosidade innata de descobrir o mundo pero si, sempre ca tan querida morriña a lombo lembrándonos de onde vimos, e a pesares de tódalas maravillas que vexamos sempre regresamos a terriña, xa sexa despois de 80 días coma Willy Fogg ou de 50 anos.
    Eu xa amaba a miña terra, máis sendo da costa do morte, a liberdade e a expansión que me dou o mar bravo calou moi fondo en mín o cal fixo que quixera coñecer o mundo, as súas xentes e culturas, e iso non se fai como moitos cren indo unha semana de hotel a Xenebra, Bali, Sydney, Auckland, etc… Con 19 anos e moitas expectativas i estrelas nos ollos emprendín a viaxe da miña vida, no cal agora a piques de cumprir os 30 estou chegando ó seu fín, máis calmado na ialma, asentado nas ideias, e cheo de vivenzas polo globo adiante…só podo dicir unha cousa dos galegos, e ogallá esta experiencia o poideran desarrollar tódolos meus paisanos/as pra abriren os ollos e darse conta da xente especial que somos, por non diren dos poucos neste mundo que seguen cuns valores éticos e moráis moi desarrollados, facto que xa non se ve moito neste mundo globalizado, pra veren eses mesmos valores tes que meterte nas tribus das sabanas ou selvas do mundo. Somos reservados sí,marcado pola nosa memoria xenética, xa que cada vez que invadian Galiza significaba o noso silencio, como pobo, cultura e xente. Por iso ese muro pantasma ante os estranos, pero non somos mouros nin ogros e si a un galego lle demostras que és traballador e nobre, non terás un amigo non, terás un membro máis na túa familia que sempre se preocupará por ti. E a pesares de que veñamos dun sitio tan pequeno dentro dun planeta tan grande, temos unha profunda sabiduría natural, grazas a nosa situación xa que andamos a dispor de montañas, montes, serras, ríos e mares, o cal, imprégnanos cos vellos recordos dos nosos antepasados que veneraban as deidades da natureza e non unha concreta omnipresente e omni-imposta polos estados cristiás.
    Somos galegos, porén sentídevos orgullosos de selo, Non hai máis misterio que o qué non quere entender, e si os que veñen fóra de Galiza ou os galegos diglósicos teñen algún problema connosco e a nosa terra…pois xa sabe a onde ir, o Globo e grande e podes descargar a túa negatividade noutra parte pero non na miña morada e non ca miña xente.

    Paz, honestidade e nobreza pra todos.

    • Hola Serxio Quintela: Es lógico que nos sintamos orgullosos de ser de Galicia. No conozco a ningún gallego que repudie su tierra y es cierto, los gallegos somos trabajadores, muy trabajadores, y añadiría que de una inteligencia excepcional, quizás porque hemos tenido que buscar la vida en muchos sitios y el espabilar, el buscar soluciones está en nuestros genes. Un abrazo y gracias por u comentario

  20. j dijo:

    Eso se le llama: humor.llevamos en humor en nuestra sangre e directa o indirectamente lo utilizamos.no tiene nada de malo más bien lo contrario.sólo que hay gente que lo lo enciende y se extraña.es sólo eso! Quizás seamos raros por ser gente alegre

  21. eliana dijo:

    Diganme ustedes yo soy venezolana y un gallego me tiene loca pero no se como tratarlo para conquistarlo dejen un consejo de que hago xq no se que les gusta a su gente y a su cultura que hago estoy que agarro un avión y secuestro a ese hombre

  22. Hola! Sabes que los chilenos son iguales. Yo soy chilena y soy asi, mi familia también y como el 70% de la población chilena igual…¿Será porque fuimos conquistados por España? Puede ser, pero a mi me hace mucha gracia y me rio mucho de esta gracia de explicar las cosas. Tienes razón, esto es porque a las personas les gusta el misterio! Saludos!

Replica a balbino garcia Cancelar la respuesta